Σε μια ιδιαίτερα συναισθηματική και συγκινησιακή ατμόσφαιρα πραγματοποιήθηκε το απόγευμα του Σαββάτου 4 Νοεμβρίου 2023, η παρουσίαση του βιβλίου «Έτσι γλιτώσαμε… αναμνήσεις από την Τρίπολη του Πόντου», καταγραφές του Αναστάσιου Σαββίδη, σε επιμέλεια – εισαγωγή της Ροζαλίας Ελευθεριάδου, από τις Αφοί Κυριακίδη ΕΚΔΟΣΕΙΣ Α.Ε., που πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα του Πνευματικού Κέντρου του Αγίου Γεωργίου Γιαννιτσών.
Κεντρικοί ομιλητές της εκδήλωσης ήταν ο ομότιμος καθηγητής ιστορίας του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας Κώστας Φωτιάδης, ο Παύλος Ιντζές, συνταξιούχος εκπαιδευτικός, και η Κάκια Παυλίδου, η οποία έστειλε το χαιρετισμό της ο οποίος διαβάστηκε στην εκδήλωση.
Την εκδήλωση συντόνιζε η Ευδοκία Σπανίδου, εκπαιδευτικός, μέλος του διοικητικού συλλόγου Ποντίων Γιαννιτσών, ενώ χαιρετισμό απηύθυναν ο πρόεδρος του Συλλόγου Ποντίων Γιαννιτσών Δημήτρης Χανταβαρίδης και η πρόεδρος του Συλλόγου Φίλων Βιβλίου Νομού Πέλλας Μαρία Ξανθοπούλου.
Ο Δημήτρης Χανταβαρίδης
Τους λόγους για τους οποίους έγραψε το βιβλίο, ανέφερε η επιμελήτρια της έκδοσης Ροζαλία Ελευθεριάδου, η οποία μεταξύ άλλων ανέφερε πως η καταγραφή του Ανέστη Σαββίδη, είναι απλή, λιτή, άμεση. Για το λόγο αυτόν είναι και τόσο σημαντική. Γιατί καταγράφει τις ιστορίες χωρίς διάθεση ωραιοποίησης χάριν της λογοτεχνίας. Πρόκειται για μία καταγραφή προσφύγων πρώτης γενιάς, γεγονός που από μόνο του ανάγει το βιβλίο σε σημαντική ιστορική πηγή. Επιπλέον, η απλότητα των λόγων συναρπάζει κατά την πορεία, ενώ στην αρχή ίσως παραξενεύει κάποιους. Κατά την ανάγνωση σε κάποια σημεία δίνεται η εντύπωση του ηχητικού ντοκουμέντου – ηχογράφησης, με όσες ατέλειες μπορεί να έχει μία ηχογράφηση. Νομίζεις πως ακούς πρόσφυγες πρώτης γενιάς να σου διηγούνται την ιστορία τους.
Η Ροζαλία Ελευθεριάδου
Ο Ανέστης Σαββίδης, συγκέντρωσε όλο αυτό το υλικό ως συνταξιούχος του ΟΓΑ στη Ραχώνα Γιαννιτσών μαζί με τον γιο του Γεώργιο Σαββίδη, όταν άρχισαν να επισκέπτονται τα σπίτια όσων μεγαλυτέρων προσφύγων υπήρχαν στο χωριό και είχαν ζήσει την καταστροφή. Κατέγραψε τις ιστορίες όπως τις διηγούνται οι πρόσφυγες πρώτης γενιάς, οι οποίοι βεβαίως είχαν ήδη προχωρημένη ηλικία εκείνη την εποχή. Ιδιαιτέρως όμως της Κυριακής Κισοπούλου, η οποία εμφανίζεται στις καταγραφές του ως η ηρωίδα των ιστοριών που διηγείται. Τύπωσε τις ιστορίες που άκουσε σε απλό χαρτί και διένειμε κάποια αντίτυπα στο χωριό του, τη Ραχώνα, με την οικονομική συνδρομή του Ποντιακού Συλλόγου του χωριού. Έκτοτε οι ιστορίες έμειναν στα φωτοτυπημένα αντίτυπα αυτής της καταστροφής.
Ο Κώστας Φωτιάδης
Ο ομότιμος καθηγητής ιστορίας του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας Κώστας Φωτιάδης, έκανε μία ιστορική αναδρομή στα όσα πέρασαν οι Έλληνες του Πόντου, από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, την περίοδο της ανόδου των Νεοτούρκων και της έξαρσης της Γενοκτονίας στον Εύξεινο Πόντο από τους Κεμαλικούς, με πρωτεργάτες τον Κεμάλ Πασά και το πρωτοπαλίκαρό του τον Τοπάλ Οσμάν.
Ο Κώστας Φωτιάδης, επισήμανε ότι η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου ήταν ένα οργανωμένο έγκλημα με στόχο τον αφανισμό των Ελλήνων Ποντίων, γι’ αυτό και ήταν στοχευμένο να εξολοθρευθεί ο πληθυσμός μέσα από τις πορείες λευκού θανάτου που δεν είχαν τελικό προορισμό στα χιόνια και με συνθήκες θερμοκρασίας υπό του μηδενός.
Επίσης τόνισε ότι καταγραφές όπως αυτές που υπάρχουν στο βιβλίο, αποδεικνύουν πως εάν η Τουρκία ως συνέχεια του κράτους της οθωμανικής αυτοκρατορίας εάν δεν αναγνωρίσει τη Γενοκτονία, θα συνεχίσει να πράττει γενοκτονίες, όπως κάνει και σήμερα σε βάρος άλλων λαών και μειονοτήτων.
Ο Παύλος Ιντζές
Στην ομιλία του ο Παύλος Ιντζές, ανέφερε πως αισθάνομαι ιδιαίτερη χαρά που από το βήμα αυτό και σήμερα συναντώ γνωστούς και φίλους, που έχουν σχέση με τον ποντιακό ελληνισμό και η χαρά μου είναι περισσότερο ιδιαίτερη γιατί βλέπω ανάμεσά σας, ανάμεσα στο ακροατήριο της σημερινής παρουσίασης αυτού του βιβλίου και άλλους συντοπίτες μας και χαίρομαι για αυτό ακόμη πιο πολύ. Αυτή η χαρά μου θα πολλαπλασιαστεί, αν η παρουσία αυτώ των συντοπιτών μας δεν θα είναι ευκαιριακή (μόνο δηλαδή για το συγκεκριμένο βιβλίο) αλλά στην πορεία του χρόνου θα συναντιόμαστε και σε άλλες εκδηλώσεις τόσο ψυχαγωγικές (χοροί-πανηγύρια), μα και το σημαντικότερο θαρρώ και σε εκδηλώσεις, που έχουν σχέση με την ιστορία, την Λαογραφία και την Διάλεκτο του Ποντιακού Ελληνισμού.
Ευχαριστώ την επιμελήτρια του βιβλίου κυρία Ροζαλία Ελευθεριάδου που με εμπιστεύτηκε, αν και δεν γνωριζόμασταν από πριν, να πω δυο λόγια για το βιβλίο. Ευχαριστώ τις εκδόσεις των Αδελφών Κυριακίδη και ιδιαίτερα τον φίλο μου Τάσο Κυριακίδη, ο οποίος που έκανε την τιμητική πρόταση για αυτήν την παρουσίαση. Ευχαριστίες επίσης στην ενορία του Ιερού Ναού του Αγίου Γεωργίου της πόλης μας για την παραχώρηση του όμορφου αυτού χώρου και την ζεστή φιλοξενία.
Περιδιαβάζοντας το βιβλίο στον, είναι αλήθεια, λίγο χρόνο που είχα στην διάθεσή μου, ανακάλυψα πολλά. Πρώτα από όλα θαύμασα την λιτή, απέριττη γλώσσα του κειμένου, την γλώσσα των ανθρώπων που, όπως ο Μακρυγιάννης, ενώ δεν γνώριζαν πολλά γράμματα (παρομοιώσεις, μεταφορές, αντιθέσεις, και άλλα καλολογικά στοιχεία), εν τούτοις μας χάρισαν ένα κείμενο ισάξιο, θα μπορούσε να πει κανείς, με λογοτεχνικό κείμενο, που θα μπορούσε να διδαχθεί στα σχολεία. Ένα κείμενο απλό, κατανοητό, εύληπτο. Σας διαβάζω ένα απόσπασμα για του λόγου το αληθές.
«Λέγομαι Κισοπούλου Κυριακή. Γεννήθηκα στο μικρό χωριό Απρικάντων, όπου έζησα και μεγάλωσα φτωχικά έως ότου έγινα για παντρειά.
Οι περισσότεροι άνδρες ξενιτεύονταν για να συντηρήσουν τις οικογένειές του. Μια ζωή λιτοδίαιτη, στερημένη από τα πάντα, μεγάλη φτώχεια. Όταν μεγάλωσα με παντρέψανε… ο πατέρας αποφάσιζε για το ποιον θα πάρεις για άνδρα σου, χωρίς καμία αντίρρηση· έτσι ήταν το έθιμο.
Με τον άνδρα μου αποκτήσαμε ένα κορίτσι, τη βάλαμε το όνομα Σουμέλα… πέθανε ο άνδρας μου και έμεινα χήρα με ένα ορφανό… πήγα στο Σατού ελπίζοντας ότι θα έβρισκα κάποια δουλειά. Εκεί βρέθηκε ένας χήρος σε πολύ μεγάλη ηλικία με τρία παιδιά. Τι να έκανα η πάμφτωχη; για να έχω έναν προστάτη, έναν συμπαραστάτη στο σπιτικό μου τον παντρεύτηκα. Τον έλεγαν Θόδωρο Ελευθεριάδη… πέθανε, δεν πρόλαβε να δει τη θύελλα που ξέσπασε. Έζησα με τα τέσσερα παιδιά μου».
Πέρα από την παρατήρηση για το απλό και φυσικό της γλώσσας το κείμενο μας δίνει στοιχεία ιστορικά, κοινωνικά και άλλα.
Διαβάζοντας το μικρό αυτό βιβλίο μαθαίνουμε ότι οι άντρες ξενιτεύονταν για τα προς το ζην, γιατί ζούσαν λιτοδίαιτα καθώς ζούσαν σε μεγάλη φτώχεια,. Πώς γίνονταν οι γάμοι; Διαβάζω απόσπασμα από την αφήγηση της αφηγήτριας. «Με παντρέψανε Ο πατέρας αποφάσιζε για το ποιον θα πάρεις για άνδρα σου, χωρίς καμία αντίρρηση· έτσι ήταν το έθιμο.
Ολοφάνερη βέβαια και η προς την χριστιανική θρησκεία πίστη. Ένα παιδί κορίτσι απέκτησαν και το βάπτισαν Σουμέλα.
Γάμοι εξ ανάγκης και σκοπιμότητας. Χήρος σε πολύ μεγάλη ηλικία και με τρία παιδιά ο δεύτερος σύζυγός της καθώς της πεθαίνει ο άνδρας της.
Μένει λοιπόν με την κόρη της την Σουμέλα και με τα τρία παιδιά, που είχε ο δεύτερος άνδρας της. Έζησε όπως λέει «με τα τέσσερα παιδιά μου» προσέξατε, είμαι βέβαιος, την κτητική αντωνυμία μου. Έζησα λέει με τα τέσσερα παιδιά μου, δεν λέει έζησα με την κόρη μου και τα τρία παιδιά του άνδρας μου, που τα είχε από άλλη σύζυγο. Αυτό το «μου» λέει πολλά.
Ακόμη ένα στοιχείο από την αναφορά του βιβλίου σε κοινωνικά θέματα είναι αυτό που λέει ότι «μετά τον θάνατο της μητέρας του άφηνε γένεια, όχι για να εντυπωσιάσει, αλλά γιατί πενθούσε.
Πλήθος τα ιστορικά στοιχεία στο βιβλίο. Στα ιστορικά στοιχεία κατατάσσω και τις αναφορές στις αθλιότητες, στις φρικαλεότητες, στις εξορίες, και στην Γενοκτονία, γιατί; Γιατί πέρα από κάθε αμφιβολία, τώρα πια όλα αυτά δεν είναι αντικείμενα προς έρευνα, προς διερεύνηση, είναι τώρα πια ιστορική πραγματικότητα, ιστορική πραγματικότητα, που, σύμφωνα με την αφήγηση «όλη αυτήν την κατάσταση η ιστορία δεν πρέπει να την αγνοήσει».
Μέσα σε λίγες γραμμές αναπτύσσεται ο ρόλος, ο πρωταγωνιστικός ρόλος, του Μουσταφά Κεμάλ, των συνεργατών του και κυρίως του Τοπάλ Οσμάν στο προσχεδιασμένο έγκλημα της Γενοκτονίας, εξηγεί την αλλαγή στάσης των Ρώσων (με την επανάσταση των μπολσεβίκων), αναφέρεται στον ρόλο των Γερμανών, μα και στη στάση των συμμάχων μας.
Γίνεται αναφορά στις εξορίες, που υπέστη ο ελληνισμός καθώς και στις άθλιες συνθήκες που επικρατούσαν κατά την εξορία. Από την αφήγηση διαβάζω «τους πήραν και δεν του ξαναείδαμε άλλο» και «τον είδε ο τσανταρμάς, τον πήρε και αυτόν και δεν τον ξαναείδαμε».
Είναι γνωστό και αναφέρεται στο βιβλίο το γεγονός ότι δεν επιτρέπονταν σε κανέναν να παράσχει οποιαδήποτε βοήθεια σε κανέναν εξοριζόμενο.
Όποιοι δεν μπορούσαν να συνεχίσουν την οδυνηρή πορεία της εξορίας, είτε λόγω ασθένειας, είτε γιατί είχαν εξαντληθεί και δεν άντεχαν άλλο (διαβάζω κατά λέξη από το βιβλίο) «τους κατέβαζε ο τούρκος με το ξύλο καναδυό βουρδουλιές και μετά τους αποτελείωνε με το πιστόλι».
Και βέβαια πολλοί, πάρα πολλοί, πέθαιναν από τις αρρώστιες και από την πείνα. Τόση και τέτοια πείνα που έριξαν για το ποιος θα φάει τα τσαρούχια των νεκρών, για να ξεγελάσει την πείνα του.
Έχει κατανοήσει ο αφηγητής / η αφηγήτρια ότι οι τούρκοι μετά την εξολόθρευση των Αρμενίων επιδίωκαν με κάθε τρόπο να εξοντώσουν τον ελληνικό στοιχείο με της ευλογίες των Γερμανών. Οι ωμότητες και οι βαρβαρότητες λέει που έγινα σε βάρος των Ελλήνων ξεπερνούν και την πιο καλπάζουσα φαντασία.
Ήταν καθ’ ολοκληρίαν οι τούρκοι γενοκτόνοι; Στο βιβλίο αφιερώνεται ολόκληρη σελίδα με τίτλο «Υπήρχαν και καλοί τούρκοι στα μέρη που ζούσαν Έλληνες».
Στο σήμερα παρουσιαζόμενο βιβλίο διερευνώνται τα αίτια που οδήγησαν στην Γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού. Ως τέτοια αναφέρονται: οι ελληνοτουρκικοί πόλεμοι (προφανώς αναφέρεται στους Βαλκανικούς πολέμους), η απόβαση των ελληνικών στρατευμάτων στη Σμύρνη, το κεμαλικό κίνημα, ο φανατισμός των Τούρκων, το ποντιακό αντάρτικο και οι προσπάθειες δημιουργίας ανεξάρτητου ποντιακού κράτους.
Λησμόνησα να αναφέρω πως δεν παραβλέπεται και ο ρόλος της Εκκλησίας στα δύσκολα και μαύρα χρόνια. Διαβάζω από το βιβλίο «Η Εκκλησία είχε αναλάβει και καθήκοντα σχολείου, καλλιεργούσαν την γλώσσα, τον εθνικισμό, τα ήθη και τα έθιμα».
Κατέρχομαι του βήματος, σεβόμενος την υπομονή του δείξατε ακούοντάς με, παραθέτοντας δύο μικρά αποσπάσματα. Πρώτο απόσπασμα: «Δεν πρέπει ποτέ ο άνθρωπος να χάνει την ελπίδα του» και το δεύτερο απόσπασμα: «Εύχομαι (και μαζί με τον καταγραφέα των αφηγήσεων Σαββίδη Ανέστη εύχομαι και εγώ, όπως είμαι βέβαιος και όλοι σας) εύχομαι για όλη την ανθρωπότητα να μην ξαναδοκιμάσει ποτέ τέτοιες φρικαλεότητες και εμείς οι Έλληνες να μπορέσουμε να εκτιμήσουμε την αξία της ελευθερίας μας και ως ορθόδοξοι χριστιανοί να διαφυλάξουμε ως κόρη οφθαλμού την ιστορία και την ορθοδοξία μας».
Σας ευχαριστώ για τον χρόνο που αφιερώσατε να είστε παρόντες στην παρούσα παρουσίαση, σας ευχαριστώ που με ανεχτήκατε υπομονετικά.
Κάκια Παυλίδου
Η Κάκια Παυλίδου, στο κείμενο που έστειλε για να διαβαστεί, ανέφερε. Ένας ιστορικός θα μελετήσει τη συνθήκη των Σεβρών, τούς λόγους ακύρωσής της στην πράξη, καθώς επίσης και τη συνθήκη της Λωζάνης που οριοθέτησε τα εδάφη των εμπλεκομένων χωρών.
Όταν ο άνθρωπος που ζει πίσω από τον τίτλο του ιστορικού παρατηρήσει και μελετήσει παράλληλα με την Ιστορία και την μικροιστορία, τότε κατανοεί στην απόλυτη έκτασή τους τα Ιστορικά γεγονότα. Η μικροιστορία είναι μία μορφή επιστημονικής κοινωνικής ιστορίας που συμπληρώνει τα μεγάλα γεγονότα με τις ιστορίες ζωής των απλών ανθρώπων διανθισμένες από τον τρόπο σκέψης τους και τα συναισθήματα που τους γέννησαν τα βιώματά τους.
Παράλληλα με την ηρωίδα του βιβλίου Κισοπούλου Κυριακή, όλοι μας έχουμε προγόνους που πρωταγωνίστησαν στις δικές τους μικρές ιστορίες διωγμού και φρικαλεοτήτων. Επίσης, αντιμετωπίζοντας ειλικρινά τον εαυτό μας, όλοι συμμεριζόμαστε την ευθύνη που αναφέρει ο Ανέστης Σαββίδης για τη διάσωση των μικρών ιστοριών των δικών μας προγόνων που συμπληρώνουν την Ιστορία του Πόντου.
Στο σημείο αυτό θα αναφέρω μία συμπληρωματική σκέψη. Δίπλα στο βιβλίο "Έτσι γλιτώσαμε" υπάρχει, φυσικά άγραφο, το βιβλίο όσον δεν γλίτωσαν από τις θηριωδίες. Όσων έζησαν βίαιο θάνατο και δεν είχαν ποτέ τη δυνατότητα της εξιστόρησης της δικής τους ιστορίας. Στους προγόνους που σώθηκαν, και ιδιαίτερα σε όσους δεν σώθηκαν, είναι αφιερωμένες όλες οι εκδηλώσεις που τόσα χρόνια λαμβάνουν χώρα με ανάλογες πρωτοβουλίες. Με επιστέγασμα την επιτακτική ανάγκη της μη επανάληψης των γεγονότων, παρόλα όσα παρακολουθούμε να συμβαίνουν στην Παλαιστίνη.
Τα γεγονότα που εξιστορεί η Κισοπούλου Κυριακή ξεπερνούν την αδυναμία του Νου να ξεχνά με τον ερχομό του γήρατος. Η προγιαγιά μου ήρθε από τον Πόντο σε ηλικία περίπου 7 ετών. Στα 93 δε μάς αναγνώριζε. Όμως, εξιστορούσε με ένταση όλες τις λεπτομέρειες από τα γεγονότα που βίωσε. Ουρλιαχτά, φωτιές, λεηλασίες, κατατρεγμό, φόβο, πείνα. Ούτε η άνοια μπορούσε να γλιτώσει τη μνήμη απ' τις θηριωδίες.
Θα τολμήσω να αναφέρω πως διαβάζοντας τις εξιστορήσεις του βιβλίου μού ήρθε στο νου ένας παραλληλισμός με σημεία του βιβλίου του Primo Levi "Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος". Διαπιστώνουμε πως οι θηριωδίες και οι τραγωδίες των ανθρώπων είναι τόσο συγγενικές σε επίπεδο μικροιστορίας, ακόμη κι αν έχουν μεσολαβήσει δεκαετίες ανάμεσα στα μεγάλα Ιστορικά γεγονότα. Συγγενεύουν μεταξύ τους οι κατατρεγμένοι της γης.
Πρώτος στόχος να μείνεις ζωντανός. Δεύτερος στόχος να εντοπίσεις την οικογένεια που σκόρπισε, μιας και η ζωή αποκτά ταυτότητα μέσα από τα κοινά βιώματα με τους δικούς σου ανθρώπους, οι οποίοι είναι μια δεύτερη πατρίδα. Χάνοντας τη γενέτειρά της η Κέρεκη, και αφού ξεγλίστρησε απ' τους δήμιους, αναζητά την μόνη πατρίδα που της απέμεινε: την οικογένεια. Μόλις σμίξουν οδεύουν προς τα σύνορα με τη Ρωσία.
"Όλη αυτή την κατάσταση η ιστορία δεν πρέπει να τη αγνοήσει" αναφέρει η ηρωίδα. Δεν αρκεί μόνο αυτό. Ο παγκόσμιος εκφοβισμός του ισχυρού έναντι του αδυνάτου πρέπει να σταματήσει. Πρέπει να καταργηθεί το αυθαίρετο δικαίωμα της αφαίρεσης της ζωής και του εξευτελισμού της και σε περιόδους ειρήνης και σε ιστορικές περιόδους πολέμων και διωγμών. Να καταργηθεί. Από ποιόν, άραγε..;
Η ηρωίδα, προς τιμήν της, μέσα στις περιγραφές των γεγονότων απευθύνει την ευθύνη στοχευμένα στους ενόχους και όχι σε ολόκληρο τον τουρκικό λαό, κατορθώνοντας έτσι μία φραγή στην τυφλή ρητορική του μίσους. Υπήρχαν και φιλήσυχοι Τούρκοι που δεν επικροτούσαν τις θηριωδίες και βοήθησαν τις οικογένειες των Ποντίων με όποιον τρόπο μπορούσαν. Ο πληρωμένος οδηγός που οδήγησε την οικογένεια, με ένα σύνολο 30 ανθρώπων, στα σύνορα Τουρκίας Ρωσίας μιλά ανθρώπινα σώζοντας το μικρό παιδί από την εγκατάλειψη, την οποία πρότεινε η ομάδα των κατατρεγμένων από φόβο μην τούς προδώσει το κλάμα του.
Όλη η αγωνία του οδοιπορικού προς τη σωτηρία, κάθε κατατρεγμένου Ποντίου, κάθε οικογένειας που σκορπίστηκε, έσμιξε και απαρίθμησε ανθρώπινες απώλειες, έχει διαποτίσει τα τραγούδια μας, με τη μορφή ένος λυγμού, ο οποίος αποδόθηκε περίτρανα μέσα από την απαράμιλλη χροιά του Χρύσανθου. Αυτός ο λυγμός εμπεριέχει την κραυγή απόγνωσης, αγωνίας, αδικίας, αδιεξόδου που βίωσαν οι πρόγονοί μας στους διωγμούς.
Όλα αυτά είναι οι παρακαταθήκες μας. Οι συναισθηματικές μνήμες, άραγε, εμποτίζουν το DNA των επόμενων γενεών; Η σημερινή εκδήλωση γνέφει καταφατικά.
Στις μέρες μας, όμως, πέρα από το να υπερασπιστούμε τις μνήμες μας, έχουμε να υπερασπιστούμε και την σημερινή μας ταυτότητα. Την ταυτότητα που διαμορφώνουμε διασχίζοντας τη Νέα Εποχή και τη Νέα Τάξη Πραγμάτων. Είμαστε οι απόγονοι των προγόνων μας ή εξελισσόμαστε σε κάτι άλλο, με σποραδικές στιγμές ηλιοφάνειας μέσα από ανάλογες εκδηλώσεις με τη σημερινή;
Τα γεγονότα πλέον τρέχουν με ιλιγγιώδεις ρυθμούς εξέλιξης και νομίζω ότι ο μεγάλος εχθρός στις μέρες μας είναι η απομάκρυνσή μας από την Ιστορία και η προσκόλληση μας στην επίπεδη, παγκόσμια ψηφιοποίηση. Οι Ποντιακοί Σύλλογοι καλούνται να ανταγωνιστούν τη λαγνεία που συνοδεύει τις ψηφιακές πλοηγήσεις, όπου χάνουμε τα νέα παιδιά.
Στο καλλιτεχνικό μέρος της εκδήλωσης, συμμετείχε στη λύρα και στο τραγούδι ο Ευάγγελος Ζημπίδης, αλλά και το πλήθος των παρευρισκομένων στην αίθουσα οι οποίοι τον συνόδευσαν μουσικά σε μία εξαιρετικά συγκινητική βραδιά.
